جلسه دفاعیه رساله دکتری «آقای احمد نظارتی زاده » دانشجوی مقطع دکتری رشته تاریخ اسلام مورخ 1401/09/7 از ساعت 10 صبح در سالن جلسات دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی برگزار شد.

عنوان رساله:

تأثیر نهاد خلافت بر همگرایی و واگرایی شام و عراق در عصر سفیانی

استاد راهنما: دکتر سیداحمدرضا خضری

اساتید مشاور: دکتر اصغر قائدان – عبدالله فرهی

اساتید داور: دکتر عباس بروند اعلم - دکتر محمد احمدی منش- دکتر مهران اسماعیلی

چکیده:

اساس همسازگری اجتماعی عصر جاهلیت در شبه جزیرۀالعرب بر منطق قبیله و شاخصه‌های آن مانند نسب، حسب، حلف و جوار و نزاع­های قومی و قبیله‌ای عامل واگرایی بود. ظهور اسلام در عربستان مؤلفه‌های همگرایی را تغییر داد و قبیله به امت اسلامی، عقیده به شرک که عامل واگرایی بود با تغییر ماهیت به یکتاپرستی، عاملی در راستای وحدت اسلامی گردید. همگرایی نسبی در عصر شیخین با خلافت عثمان و احیای مجدد نزاع‌های قبیله‌ای، بدعت‌های دینی به واگرایی تبدیل گردید تا آن‌جا که اقدامات امام علی علیه السلام در راستای وحدت اسلامی به جایی نرسید. امویان گفتمان قبیله­گرایی را که در عصر نبوی بیشتر و خلفای راشدین به نسبت به حاشیه رانده‌شده بود را در این عصر مجدداً احیاء کردند

 هدف از پژوهش حاضر تأثیر نهاد خلافت بر همگرایی و واگرایی شام و عراق در عصر سفیانی می­باشد. روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات لازم از مقاله‌ها و کتب­ معتبر رشته تاریخ جمع‌آوری گردیده است. این پژوهش در صدد آن است که به این سؤال پاسخ دهد که اقدامات و سیا­ست­های خلفای سفیانی چه تأثیری بر همگرایی و واگرایی دو منطقه شام و عراق داشته است؟ بنی‌امیه به‌واسطه تجارت با شام و سکونت برخی از آنان در این منطقه از سالیان پیش از ورود اسلام، یک وابستگی میان آنان با ساکنان این خطه ایجاد شده بود. لذا با توجه به ساختار شهری و جغرافیای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و از همه مهم‌تر پیشینه تمدنی سرزمین شامات و تجربه مردم شام از حکومت­های استبدادی امپراتوری روم که لازمه­ی آن اطاعت محض بود، خلفای اموی به‌ویژه معاویۀ بن ابی­سفیان نهایت بهره‌برداری از همساز­گری موجود در این سرزمین را در راستای منافع و حفظ قدرت خود به عمل آوردند. با توجه به موارد مطرح‌شده این مسئله در ذهن پژوهشگر شکل گرفت که تأثیر نهاد خلافت بر همگرایی و واگرایی شام و عراق در عصر سفیانی چگونه می­باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که خلفای سفیانی به‌واسطه پیشینه و مؤلفه‌های تمدنی در شام که بافتی یکپارچه و نسبتاً همگرایی داشت و همچنین اقدامات و سیاست­های آنان، با به‌کارگیری شاعران و مداحان درباری به‌مثابه تریبون تبلیغاتی امویان و بهره‌برداری از اندیشه ارجاء و تقدیرگرایی و وضعیت اقلیمی، همچنین ساختار شهری منطقه شام همه به‌نوعی در همساز گری و همگرایی اجتماعی آن منطقه نقش مهمی ایفا نمود. در مقابل سرزمین عراق به علت وابستگی جغرافیایی قبل از اسلام به ایران و سکونت گروه‌ها، اقوام مختلف و بافت ناهمگون در این سرزمین، حضور قبائل عرب جنوبی که امویان را به چشم رقیب و غاصبان حکومت می‌نگریستند که ستاره اقبال را از عراقیان ربوده‌اند و حضور گسترده گروه‌های شیعی، خوارج و موالی، اقتصاد ناپایدار عراق و البته برخی از اقدامات خلفای سفیانی در ناساز گری اجتماعی این منطقه مؤثر بودند.

کلیدواژه‌ها: شام، عراق، عصرسفیانی، معاویۀ بن ابی­سفیان، یزید بن معاویه، معاویه ثانی، واگرایی، همگرایی