جلسه دفاعیه رساله دکتری «آقای سیدعلی خیرخواه علوی » دانشجوی مقطع دکتری رشته تاریخ اسلام مورخ 1401/06/30 از ساعت 13 در سالن جلسات دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی برگزار شد.
عنوان رساله:
بررسی تطبیقی رویکرد عثمانیه و ابن تیمیه در نقل گزارش های تاریخ صدر اسلام
استاد راهنما: دکتر نعمت الله صفری فروشان
اساتید مشاور: دکتر عبدالله فرهی- دکتر عثمان یوسفی
اساتید داور: دکتر مهران اسماعیلی- دکتر یونس فرهمند- دکتر محمدرضا هدایت پناه
چکیده
بهدنبال کشته شدن عثمان بن عفان خلیفه سوم و شکلگیری اندیشه عثمانیه با داعیه خونخواهی از خلیفه مقتول، این اندیشه با حمایت معاویه و دیگر حاکمان اموی در همه شئون و نیز علوم اسلامی از جمله حدیث، سیره و تاریخ نفوذ یافت و به شکلگیری مکتب تاریخنگاری عثمانیه انجامید. اندیشه عثمانیه با تربیت عالمان دینی که در «اهل حدیث عثمانی» ظهور و بروز یافته بودند، فراگیر و بهصورت مذهب كلامي درآمد. با ظهور مرجئه بهتدریج از اواخر سده اول گرایشهای فکری اکثریت جامعه که تا بدان روز نگاه مثبتی نسبت به علی(علیه السلام) نداشتند، دچار دگرگونی شد. ظهور معتزله، سقوط امویان و قدرتگیری عباسیان به روند تغییر در تفکر جامعه سرعت داد و اینگونه بهتدریج نظریه «تربیع» طرح گردید و علی(علیه السلام) در زمره خلفای نخستین شمرده شد تا آنکه در سده سوم با تلاشهای احمد بن حنبل این نظریه فراگیر شد و اندیشه عثمانیه از غلبه افتاد. در سدههای ۷ و ۸ق در شرایطی که جامعه اسلامی چند سده از تفکرات اولیه عثمانیه فاصله گرفته بود، إبنتیمیه(د. 728هـ)، بهعنوان یکی از شخصيت‌هاي شناخته شده جهان اسلام، با طرح دیدگاههایی در خصوص شخصیتهای اسلامی همچون: «خلفای راشدین، فاطمه(سلام الله علیها)، حسنین(علیه السلام)، حاکمان اموی بهویژه معاویه و یزید، انصار و صحابه» و نیز در موضوعات، حوادث و رویدادهای بسیاری همچون: «حوادث دوران حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله)، حکومت علی و حسن(علیهما السلام) و نیز حادثه عاشورا» جامعه اسلامی را با دیدگاههای جدید خود آشنا کرد. نزدیکی مبانی فکری و اعتقادی و نیز رویکردهای تاریخی إبنتیمیه با دیدگاههای عثمانیه، إبنتیمیه را در مظان اتهام به عثمانیه و ناصبه قرار داد. این پژوهش با بهرهگیری از روش توصیفی - تحلیلی و با رویکرد تطبیقی و مقایسهای بهدنبال آن است تا ضمن شناخت عثمانیه و شاخصههای تاریخنگاری آنان و نیز إبنتیمیه و دوران حیات وی، با استقصای حداکثر موارد تمایز و تشابه میان تاریخنگاری إبنتیمیه و عثمانیه و تبیین مواضع خلاف و وفاق واقعی میان آن دو، به شناخت عمیقتر از گرایشهای تاریخی إبنتیمیه دست یابد. نتایج مطالعات و بررسی منابع و مآخذ و نیز پژوهشهای جدید حاکی از آن است که إبنتیمیه در موارد زیادی در مواجهه با گزارشهای تاریخی، همسو با تاریخنگاران عثمانیه گام برداشته است، ردّ حداکثری روایات فضائل اهلبیت بهویژه فضائل امام علی(علیهم السلام) و نیز پذیرش و استناد به برخی روایات منقَصت اهلبیت نمونهای از این رویکرد ابنتیمیه است. اما در دیگر سو ابنتیمیه در بسیاری موارد نیز رویکردی متعارض با مبانی فکری و تاریخی عثمانیه اتخاذ کرده است، پذیرش برخی فضائل اهلبیت و تنقیص دشمنان امیرالمؤمنین به ویژه عثمانیه و اذعان به برتری اهلبیت(علیهم السلام) بر بنی امیه از جمله این موارد است. از اینرو گرچه او متأثر از شرایط و فضای سیاسی، فرهنگی و اعتقادی شام و مصر از جمله تسلط فرهنگی حنابله و نیز تنفر عمومی جامعه نسبت به شیعه از شخصیتی ضدشیعی و افراطی برخوردار است اما با توجه به مواضع ضد عثمانیه وی در حوزه سیره و تاریخ صدر اسلام، نمیتوان او را عثمانی و نیز ناصبی دانست.
کلید واژه: عثمانیه، مکتب تاریخنگاری عثمانیه، إبنتیمیه، بنی امیه، عثمان بن عفان.
تمامی حقوق مادی و معنوی این پایگاه برای دانشگاه مذاهب اسلامی محفوظ است..
